Stefan van der Stigchel

Je kunt niet op deze video kijken en tegelijkertijd appjes checken. Dan ben je gewoon aan het missen wat ik tegen je zeg. Hey you, dit zijn jouw vijf vragen over... Social media en aandacht. Mijn naam is Stefan Stichel en ik doe onderzoek naar alles wat met aandacht en geheugen te maken heeft bij de Universiteit van Utrecht. En ik beantwoord vandaag jullie vijf vragen. Vijf. Ed Marijnepijn vraagt... Welk effect heeft het gebruik van social media vlak voor het slapen op het functioneren concentratie de volgende dag?

En er staat achter, dit is een vraag van Roxy, 14 jaar, die het er niet mee eens is dat haar telefoon om 9 uur uit moet. Dit zal wel eens een gesprek kunnen zijn tussen een dochter en een moeder. Ik snap de vraag. Oké Roxy, ik ben het er eigenlijk wel mee eens dat het uit moet om 9 uur. En laat me je dat uitleggen. Die social media apps zijn erop gemaakt om je aandacht zo hoog mogelijk te krijgen. Je alertheid, je arousal.

En dan is het verschil tussen waar je bent qua alertheid en waar je naartoe moet om te gaan slapen is best wel groot. We weten ook uit studies dat hoe lang het duurt voordat je in slaap valt, dat dat onder andere verklaard wordt door het moment waarop er nog sociale media gebruikt worden.

Dus dat betekent dat bijvoorbeeld een boek lezen wel kan, want daar word je niet zo opgewonden, aroused van. Dan val je langzaam een beetje rustig in slaap en word je ontspannen. Als je dat vergelijkt met die apps, die apps zorgen ervoor dat je de hele tijd weer aangaat en de aandacht getrokken wordt. En je wordt veel te alert en dan val je moeilijker in slaap. Wat zijn de gevolgen daarvan? De mate waarin je slaapt en de kwaliteit van je slaap is een enorme voorspeller voor de mate waarin je de dag daarna kunt concentreren. Je drempel voor afleiding ligt lager als je vermoeid bent.

Dan word je dus eerder afgeleid en dan word je nog vermoeider, want je kunt je niet op je werk concentreren. Dus goede slaap is een cruciale voorwaarde voor concentratie. En we weten dat goede slaap afhankelijk is van hoe laat jij nog met sociale media bezig bent. Dus sorry Roxy, ik denk dat je moeder of vader of wie dan ook die vraag gesteld heeft, of misschien heb je hem zelf wel gesteld, best wel een goed punt heeft.

En je hoort natuurlijk ook best wel vaak dat blauw licht van je telefoons nog een effect heeft daarop. Klopt dat nou? Ja, er wordt veel gezegd over dat blauwe licht die je mobiele telefoon zou uitstralen. En het blauwe licht wat je mobiele telefoon uitstraalt is heel beperkt. Dus het heeft maar heel beperkt invloed op je slaap. Gewoon een nachtlampje geeft al veel meer blauw licht. Dus blauw licht, de bijdrage aan slecht slapen in slaapvallen, klopt. Maar de ergste effecten komen door de apps op je mobiele telefoon en niet zozeer door het blauwe licht.

Martijn, kunnen Gen Z en Gen Alpha zich minder goed concentreren... dan de generaties ervoor? En zo ja, kan dat komen door social media? Goeie vraag, Martijn. Het antwoord is ingewikkeld. Ik weet het niet. We weten het niet. Het is onwijs moeilijk om te meten hoe lang iemand zich kan concentreren...

Laat staan een generatie. Dan zouden we een dataset moeten hebben van 20 jaar geleden of 30 jaar geleden... waarin de concentratie gemeten wordt. En dat te vergelijken met nu. Ten eerste, die dataset is er niet. We kunnen niet terug in de tijd door dat te meten. Dus dat maakt het ingewikkeld. Er staat ook op Wikipedia dat wij nu ons minder goed zouden kunnen concentreren dan een goudvis.

Alsof generaties vroeger zich wel goed konden concentreren. Concentratie is inherent moeilijk. Het betekent namelijk dat je aandacht moet geven, onafgebroken, zonder dat je wordt afgeleid door dingen van buiten en dingen van binnen, gedachtes. En de concentratiespanne is ook heel ingewikkeld. Want wat is nou precies de concentratiespanne? Heel veel jongeren zeggen tegen mij, ik kan me niet goed concentreren. Maar ze kunnen wel uren gamen.

Ze kunnen wel uren in de Netflix-series kijken. Heel vaak als we het over concentratie hebben, dan hebben we het over lezen of hebben we het over opletten in de klas. Maar concentratie kan alles zijn. Het heeft heel erg met motivatie te maken. Als jij iets heel interessant vindt, ga je het geen enkel probleem vinden om lang te concentreren. Ook jij, elke generatie dan ook. Een goede podcast, een goede film kan je aandacht uren en uren volhouden.

Wat denk ik wel veranderd is, is de buitenwereld vraagt meer om je aandacht. Het gevecht om onze aandacht is heftiger dan ooit. TikTok, WhatsApp, allemaal binnenkomende informatie. Concentratie betekent per definitie dat je van alles moet missen. En dat is deze tijd een stukje moeilijker geworden. Het heeft grote consequenties. Die aandacht die jij mij nu geeft om naar dit verhaal te luisteren... gaat ervoor zorgen dat je alle informatie aan het missen bent. Dus ik denk dat het misschien wat moeilijker is geworden om je te concentreren dan ooit...

Maar ik weet wel dat met de juiste motivatie en met de juiste inspiratie kan het nog steeds. Wat is het verschil tussen uren tv kijken of uren sociale media? Best wel een groot verschil, laat ik je dat uitleggen. Je kunt dat social media en die timelines vergelijken met een soort gokmachine. Misschien is dit filmpje niet leuk, maar het filmpje daarna wel. Dat is misschien ook waarschijnlijk zo en het filmpje daarna wel. Dat gaat oneindig door.

En het algoritme wat die filmpjes produceert en jou voorschotelt, is helemaal gericht op jouw individuele voorkeuren. Social media die hebben ook allerlei trucs om de aandacht weer terug te krijgen. Via notificaties, via streaks. Ze weten precies hoe dat brein werkt. Dus je drukt op een knop en je denkt, oeh, misschien is wel de beloning waar mijn brein naar op zoek is. Het is geen rocket science, maar ze weten precies op welke knopjes ze van het brein dat moeten drukken om jouw aandacht te trekken. En als je aandacht er eenmaal is, om je aandacht vast te houden. En dat is heel erg moeilijk om te stoppen.

Kijk, die televisieprogramma's zijn natuurlijk ook goed. Die proberen heel goed die aandacht vast te houden en die zijn daar heel slim in geworden. Maar het verschil is natuurlijk wel dat het niet zo specifiek op de ene persoon is ingesteld. En dat het op een gegeven moment wel stopt. Het is niet oneindig. En dat is denk ik wel het grote verschil tussen social media en televisie. Televisie stopt op een gegeven moment vanzelf. En social media in principe never, nooit. Oké, nog twee vragen.

Hey, Universiteit van Nederland, dat zijn jullie. Onze volgers hebben een gemiddelde schermtijd van 5 plus uur. En gemiddeld zitten jongeren 6,5 uur per dag op hun smartphone. Is dit erg? Is het erg, is het erg, is het erg? Nou, ik vind het wel interessant om het te hebben over schermtijd. Want schermtijd op zich is niet zo heel veel mis mee. Als dat scherm niet verder afleiding geeft, dan maakt dat niet zo heel veel uit voor je brein.

Ik lees een krant en ik lees ook op een scherm. Dat is ook schermtijd. En het maakt niet uit of ik die krant nou op papier lees of die krant op een scherm. Dat gaat erom wat je doet terwijl je op die schermen zit. Dus in social media is er iets heel anders dan een krant lezen of een Google Maps die jou iets vertelt. Maar, er zit wel een maar bij.

Ten eerste zijn die schermen natuurlijk wel ingericht om je aandacht vast te houden. En dat gebeurt mij ook. Dus dan zit ik op Google Maps en tegelijkertijd gebeurt er dan toch iets waardoor mijn aandacht wordt gegrepen. Een notificatie. Dus daar moet je wel mee opletten. En dan toch ook even die prikkels. Je kunt niet de hele dag prikkels ervaren. Op een gegeven moment moet je wel een beetje gaan dagdromen. Dan moet je je gedachten wel een beetje laten gaan.

Kijk, hoe werkt dat? Je kunt die naar één plek wijzen in het brein en zeggen daar zit de aandacht. Het zit in het netwerk en het is verspreid over je brein. En als jij aandacht geeft, dan activeer je dus het aandachtsnetwerk in je brein. Maar het is een biologisch systeem en op een gegeven moment moet dat zich herstellen. Er zijn al afvalstoffen die zich ophopen en die afvalstoffen moeten afgevoerd worden.

Dat betekent dat je niet uren en uren lang achter elkaar een breinsysteem kan activeren en daar aanspraak op kunt doen. Want op een gegeven moment is dat breinsysteem moe. Dus die balans tussen inspanning en rust is goed. Rust is belangrijk omdat je brein moet herstellen. En daarvoor maakt schermtijd dus wel uit. Er zijn momenten dat je hoofd even los moet komen en dat je aandacht even moet herstellen. Oké, de laatste vraag.

Josephine, ik merk dat ik zagrijnig word als ik veel schermtijd heb gehad. Hoe kan dit? Nou, de laatste vraag klopt dat je nog een beetje wakker bent en de aandacht erbij hebt, want ik snap dit wel, Josephine. Je kunt niet oneindig aandacht geven en wat er gebeurt als je dat te lang doet, is je wordt vermoeid. Je hersennetwerk die betrokken is bij aandacht, die raken vermoeid. Je prefrontale cortex die normaal tegen je zegt, doe maar rustig, die is minder krachtig.